Khởi đầu chuyển đổi số nhà máy

Chuyển đổi số (CĐS) không chỉ là một xu hướng công nghệ mà còn là động lực sống còn để doanh nghiệp duy trì lợi thế cạnh tranh trong thời đại công nghiệp 4.0. Tại Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, CĐS đang được thúc đẩy mạnh mẽ nhưng đi kèm là nhiều băn khoăn về điểm bắt đầu, lộ trình cụ thể và khả năng thực thi.

Bài viết này cung cấp góc nhìn toàn diện và thực tế dựa trên khảo sát, kinh nghiệm triển khai thực tế cũng như phân tích từ các tổ chức uy tín. Mục tiêu là giúp doanh nghiệp có định hướng rõ ràng khi khởi đầu chuyển đổi số nhà máy, tùy theo quy mô và mức độ sẵn sàng nội tại.

Hình 1: Tổng quan về chuyển đổi số trong sản xuất công nghiệp

Theo Báo cáo của Bộ Công Thương năm 2023:

• Hơn 60% doanh nghiệp ở giai đoạn khởi đầu: dùng Excel, không có hệ thống quản lý tích hợp.
• Khoảng 30% ở mức trung gian: có sử dụng phần mềm rời rạc cho từng bộ phận (kế toán, kho, sản xuất...).
• Chỉ 7% doanh nghiệp đã tích hợp hệ thống dữ liệu toàn diện – đạt mức nhà máy thông minh (smart factory).

Không có một mô hình duy nhất phù hợp cho tất cả. Tuy nhiên, một số nguyên tắc chung có thể áp dụng:

• Triển khai theo từng bước nhỏ (phased approach), ưu tiên các bộ phận tạo giá trị dễ đo lường: kho, chất lượng, sản xuất.
• Bắt đầu từ dữ liệu: thu thập – chuẩn hóa – số hóa dữ liệu là nền móng cho mọi giải pháp tiếp theo.
• Xây dựng mô hình thí điểm (pilot) ở một phân xưởng hoặc dây chuyền, trước khi mở rộng.

MES (Manufacturing Execution System) là cầu nối giữa tầng điều hành doanh nghiệp (ERP) và tầng thiết bị máy móc (SCADA, PLC). Đây là nền tảng quan trọng để:

• Tự động hoá thu thập dữ liệu sản xuất theo thời gian thực.
• Kiểm soát chất lượng đầu ra và theo dõi truy xuất nguồn gốc (traceability).
• Tính toán chỉ số OEE, downtime, hiệu suất lao động.
• Tích hợp báo cáo số cho nhà quản lý (BI Dashboard).

Không ít doanh nghiệp chỉ triển khai ERP mà bỏ qua MES – dẫn đến khoảng trống dữ liệu ở khâu sản xuất, gây sai lệch hoặc chậm trễ trong quyết định vận hành.

Việc chọn công nghệ chuyển đổi số cần căn cứ trên:

• Mức độ mở rộng: Nên chọn nền tảng mở, có API, hỗ trợ nhiều module kết nối.
• Thời gian triển khai: Ưu tiên nền tảng SaaS hoặc low-code để tiết kiệm chi phí và thời gian go-live.
• Đội ngũ hỗ trợ: Đảm bảo đối tác công nghệ có khả năng đào tạo, hỗ trợ lâu dài, và hiểu quy trình sản xuất đặc thù Việt Nam.

Từ kinh nghiệm triển khai thực tế tại các doanh nghiệp ngành cơ khí, nhựa, dệt may, thực phẩm, một số bài học giá trị bao gồm:

• Doanh nghiệp chọn phần mềm nước ngoài mà không tùy biến theo quy trình nội địa, gây khó dùng.
• Không đầu tư đào tạo nhân viên dẫn đến tỷ lệ sử dụng thực tế thấp.
• Bỏ qua việc chuẩn hóa mã hàng, mã lệnh sản xuất – gây rối loạn dữ liệu.
• Lựa chọn nhà thầu thiếu kinh nghiệm trong ngành sản xuất cụ thể.

Chuyển đổi số không chỉ là đầu tư phần mềm – mà là thay đổi tư duy quản trị. Thành công phụ thuộc vào:

• Sự cam kết của ban lãnh đạo.
• Đồng thuận và tham gia từ bộ phận vận hành.
• Chiến lược rõ ràng theo từng giai đoạn.
• Chọn đúng đối tác triển khai phù hợp với văn hóa và đặc thù doanh nghiệp.

Với cách tiếp cận đúng đắn, CĐS sẽ giúp doanh nghiệp tăng hiệu suất, giảm lãng phí, minh bạch dữ liệu và sẵn sàng mở rộng trong tương lai.